Spreek een willekeurige Indische Dordtenaar aan en vraag hoe ‘zijn of haar’ familie in Nederland is opgevangen na het vertrek uit voormalig Nederlands-Indië. Grote kans dat het antwoord ‘in een contractpension’ is. Veelal vanuit de overlevering en van horen zeggen, want de generatie die nog echt in een contractpension heeft gewoond, is niet meer of in de herfst van haar leven.

Dordrecht was één van de steden die na de Tweede Wereldoorlog Indische-Nederlanders vanuit de voormalige kolonie Nederlands-Indië opvingen. Hierbij speelde de grote werkgelegenheid in de fabrieken van Dordrecht en omstreken een rol. De gezinnen werden tijdelijk opgevangen in zogenoemde contractpensions: tijdelijke verblijfplaatsen voor Indische repatrianten. In Dordrecht gebeurde dat vooral bij particuliere pensionhouders en in hotels. De verblijfkosten van de repatrianten werden door de overheid gefinancierd.

Bij de generatie die dat leven niet heeft meegemaakt, zijn vragen. Veel vragen. Deze website volgt de zoektocht naar deze verhalen over de Indische contractpensions. Het doel is dit vast te leggen in een boek met bijhorende boekpresentatie.

Het is een onderbelicht deel van de (Indische) geschiedenis, terwijl het voor veel Indische Nederlanders de basis vormt voor het leven in Nederland. Daarom bestaat de noodzaak het dagelijks leven in deze periode te onderzoeken, omdat het voor vele Indische Nederlanders de eerste kennismaking vormt met Nederland.

Hoe was het leven in een contractpension, nadat je koud en hals over kop uit de kolonie was vertrokken? Met nagenoeg niks op zak, een voor jouw vreemde cultuur en een lijf en geest vol trauma’s. Veroorzaakt door de Japanse bezetting, de daarop volgende Bersiap periode, dekolonisatieoorlog tot het moment van soevereiniteitsoverdracht aan Indonesië in 1949.

Blijven of weggaan? Ruim driehonderdduizend Indische-Nederlanders kozen voor dat laatste, omdat ze aanvoelden dat hun maatschappelijke positie verder onder druk kwam te staan. De eerste vertrokken in 1946.

Dordrecht was één van de steden die na de Tweede Wereldoorlog Indische-Nederlanders vanuit de voormalige kolonie Nederlands-Indië opvingen. Hele gezinnen werden tijdelijk opgevangen in zogenoemde contractpensions. In Dordrecht gebeurde dat vooral bij particulieren en in hotels. In ruil voor kost en inwoning wat werd betaald door de overheid werden zij gehuisvest. Veelal met teveel mensen in kleine kamers, met eten wat de pot schaft en hunkerend naar het leven in de voormalige kolonie toen alles nog goed was.

Wat rest bij de generatie die dat leven niet heeft meegemaakt, zijn vragen. Hoe was de pensionopvang in Dordrecht geregeld en welke gezinnen verbleven hier? Hoe was het om voor het eerst naar school te gaan in Nederland? Welke ballast werd meegenomen uit Indië en hoe uitte zich dat in Nederland? Hoe werd er vanuit de maatschappij naar deze nieuwkomers in Dordrecht gekeken?

Vragen dus. Veel vragen. Met antwoorden uit herinneringen. Het is voor Stichting Indisch Dordrecht aanleiding het initiatief om op zoek te gaan naar de verhalen achter de Indische contractpensions te steunen. Zijn het er veel in Dordrecht, welke Indische families woonden er allemaal?

Deze website volgt de zoektocht naar deze verhalen over de Indische contractpensions. Onder aanvoering van Vera Andreas, voorzitter Stichting Indisch Dordrecht, is een kerngroep van vijf jonge en oude indo’s bezig deze verhalen op te tekenen. Het doel is dit vast te leggen in een boek en daarnaast een tentoonstelling te organiseren in 2024. Er is haast bij geboden, want zoals gezegd dunt de groep mensen die echt in een contract hebben gewoond in rap tempo uit. Ook jij kan bijdragen. Misschien heeft je familie in een contractpension gewoond of ken je iemand die er heeft gewoond, wil je helpen bij de totstandkoming van het boek of bij de tentoonstelling of wil je ons initiatief financieel steunen. Laat het ons weten via pension@stichtingindischdordrecht.nl.

Want de onderbelichte contractpensionperiode vormt een belangrijk onderdeel van de geschiedenis van Indische Nederlanders in Nederland die het verdient te worden herinnert.

De Stichting Indisch Dordrecht (SID)  is 20 december 2010 opgericht. De doelstelling is om meer over de geschiedenis van (inmiddels 75 jaar) Indische Nederlanders uit Dordrecht vast te leggen en bekend te maken. De stichting doet dit onder meer door diverse bijeenkomsten te organiseren en mensen, jong en oud, met elkaar te verbinden. De stichting vindt het belangrijk om de verschillende generaties met elkaar in gesprek te laten gaan. Veel jongeren zijn op zoek naar hun Indische identiteit. De tweede generatie vormt een belangrijke schakel tussen de eerste en derde generatie.

De Stichting heeft in dit kader al veel en goed werk verricht, wat ook is vastgelegd in het boek “Soedah, laat maar…” , dat in 2011 is gepresenteerd tijdens de eerste editie van INDOrdt Fair 2011 (in het kader van 65 jaar Indische Nederlanders in Dordrecht). Het boek laat zien hoe de Indische gemeenschap na de officiële repatriëring uit Indonesië – sinds 1946 – in Dordrecht en omgeving zijn opgevangen, zich gevestigd hebben en wat er van hun geworden is. Verhalen van vijf generaties Indische Nederlanders en hun bezigheden zoals hun gezinsleven, carrière, cultuur, religie, sport. De geschiedenis van de Indische Nederlanders in Dordrecht is ook de geschiedenis van Dordrecht.

website stichtingindischdordrecht.nl

Alweer 75 jaar geleden kwamen de eerste Indische repatrianten vanuit de voormalig kolonie Nederlands-Indië, het huidige Indonesië, naar Nederland. Deze migratiegolf was het gevolg van een recente opeenstapeling van traumatische gebeurtenissen in Indonesië met als dieptepunten de Japanse bezetting van Nederlands-Indië en de daaropvolgende onafhankelijkheidsstrijd van Indonesië (Bersiap-periode). De Indonesische regering wilde onafhankelijkheid; voor Nederland en haar sympathisanten was geen plaats meer in het land. Gedurende het onafhankelijkheidsproces en de daaropvolgende dekolonisatie-oorlog (politionele acties) zouden ook andere Aziatische bevolkingsgroepen niet meer welkom zijn, tenzij zij volledig zouden opgaan in de Republik Indonesia. Al deze gebeurtenissen lagen ten grondslag aan de uittocht van de ‘Indische gemeenschap’ uit Indonesië, die vaak per boot, in diverse grote migratiegolven over de periode 1946 tot begin jaren ’60 plaatsvond.

De vraag was waar deze mensen opgevangen moesten worden bij aankomst in Nederland. Ze werden verspreid over het land van voormalige doorgangskampen tot contractpensions en hotels. Ook Dordrecht ving veel Indische Nederlanders op.

Op 21 mei 1946 stonden er zo’n 500 gezinnen in Dordrecht ingeschreven. Zij werden onder meer gehuisvest in pensions zoals het Oranje Hotel aan de Johan de Wittstraat, pension Wolwever aan de Wolwevershaven en later ook in het pension aan de Nieuwe Haven.

In 1954 werd besloten om voor de Indische Nederlanders een aantal woningen te bouwen aan de Diepenbrockweg in de wijk Krispijn. Uiteindelijk belandden de meeste Indo’s in de wijken Crabbehof en Wielwijk. Er is echter weinig te vinden over de Indische gemeenschap in de Dordtse archieven. De Indische gemeenschap heeft zich zo goed aangepast, dat een groot deel “vernederlandst” is.

Boekfragmenten

De redactie is volop bezig met onderzoek en het interviewen van voormalige contractpensionbewoners in Dordrecht. Op deze pagina worden hiervan korte fragmenten gepubliceerd. Heeft u zelf in een Dordts contractpension gewoond en wilt u daarover graag vertellen laat het ons weten via het contactformulier of via pension@stichtingindischdordrecht.nl. Ook als u iemand kent, houden wij ons zeer aanbevolen.

“Ik ben altijd meer op de kinderen en mijzelf geweest.”

Lena Plevier-Broos (1921)

Lena Plevier (101) maakte in 1957 de overtocht naar Nederland, samen met haar man Oscar Hagenstein en vijf kinderen. Hier kwam zij in een contractpension te wonen aan de Steegoversloot 10 in Dordrecht. Het was een roerige periode voor mevrouw Plevier, omdat haar man een paar maanden na aankomst overleed. Veel steun van medebewoners zocht zij in die tijd niet op. “Ik ben altijd meer op de kinderen en mijzelf geweest.” Desalniettemin kreeg het gezin toch hulp van de ondersteunende organisatie en was er zicht op een verhuizing binnen het pension. “De beheerder van het pension adviseerde mij: ‘Ga nou maar even, probeer het nu maar.’ Ze vond het voor mij beneden niet goed, omdat het slaap- en eetgedeelte erg klein was.” Uiteindelijk verhuisde het gezin naar de Kotterstraat in Wielwijk. Hier ontwikkelden de zoons Hagenstein hun muzikale talenten en traden zij op in de diverse clubs in Dordrecht waaronder de Zwarte Kat, Americain, Patapoef.

“We moesten enorm wennen aan het leven hier”

Ron Visscher (1935)

“Zie je dat kleine raampje daarboven? Daar sliep ik”, de vinger van Ron Visscher (87) wijst naar een zolderkamer van het imposante Oranje Hotel in Dordrecht. Het Oranjehotel is bijna zestig jaar lang een begrip in Dordrecht geweest. Met zijn imposante gevel en voor die tijd een moderne inrichting werd het als sieraad van de stad beschouwd. Enerzijds speelde het hotel een belangrijke rol in het uitgaansleven in de stad, anderzijds was het hotel een ontmoetingsplek voor ondernemers.

Later werden er ook gezinnen uit voormalig Nederlands-Indië opgevangen. “Ik was veertien toen ik met mijn moeder, broer Frans en zus Wies in 1951 de oversteek naar Nederland maakte. Er was geen plek meer voor ons in Indonesië. Na de soevereiniteitsoverdracht in 1949 merkten we dat de sfeer omsloeg; mensen werden geboycot, de dreiging was voelbaar.”

Zijn eerste kennismaking met Nederland was vanuit de bus. “Ik zag de stenen rijtjeshuizen en vroeg me af of veel mensen in Nederland misschien arm waren. In Indië waren alle stenen, markante huizen immers wit. Ik dacht: hebben ze geen geld om de buitenwanden te witten?”, Visscher lacht en vervolgt op serieuze toon: “Die beginperiode in Nederland was wel lastig, we moesten enorm wennen aan het leven hier.”

In december 2022 hebben de onderzoekers annex redacteuren van het kernteam een bezoek gebracht aan het Regionaal Archief Dordrecht aan het Hof om oude bronnen te bestuderen die de ontvangst en huisvesting van de Indische Nederlanders beschrijven. Bronnen als bevolkingsregisters, oude stadskranten en gemeentelijke plannen voor de bouw van nieuwe woningen zijn bekeken. Vele Indische familienamen die vaak hun eerste kennismakingen met Nederland in Dordrecht opdeden, zijn opgedoken. De onderzoeksresultaten worden gebruikt om in kaart te brengen hoeveel Indische repatrianten in Dordrecht gehuisvest werden en ook hoeveel pensions er allemaal in Dordrecht waren. Hiermee ontstaat een feitelijk beeld van de Indische gemeenschap in Dordrecht in de jaren 1950-1960.